Віртуальны Універсітэт - адукацыйная пляцоўка для людзей усіх пакаленняў, якія імкнуцца атрымліваць уменні важныя для сябе і для жыцця ў сучасным грамадстве

Чаму барока было так папулярна ў Беларусі, якія асаблівасці меў гэты стыль менавіта на нашых тэрыторыях, з чаго пачаўся класіцызм і ў якіх архітэктурных помніках ён назіраецца часцей за ўсё? Гэтыя ды іншыя пытанні абмяркоўвалі ўдзельнікі заключнай лекцыі ў межах курса “Гісторыя архітэктуры Беларусі”, які вядзе Анатоль Сцебурака.

Барока – гэта адметны архітэктурны стыль, які ня толькі ў Еўропе, але і ў Беларусі прайшоў усе гістарычные этапы, і распадаўся на адметныя накірункі, пра якія мы распавядзем далей.

Адным з самых вядомых такіх накірункаў з’ящляецца езуіцкае барока. Ордэн Езуітаў быў заснаваны ў 1540-х гадах і быў вельмі паспяховым сярод іншых каталіцкіх ордэнаў. Менавіта гэты ордэн распаўсюджваў трэнды ня толькі ў архітэктуры, але, так сама, у культуры і адукацыі.

Выдатнымі прыкладамі архітэктуры езуіцкага барока з’яўляюцца касцёлы і калегіумы ў Брэсце, Оршы, Гродна, Мінску, Магілёве, Мсціславе і іншых гарадах.

Гісторыя архітэктуры Беларусі: ад барока да класіцызму

Цікавы прыклад езуіцкага барока быў на беларускім Палессі ў Пінску – Касцёл Святога Станіслава. На жаль, яго ўжо не існуе. У галоўнай частцы фасада касцёла меліся бакавыя крылы, завершаныя паўкружжамі сцен з аркавымі праёмамі, што было адной з найцікавейшых рысаў стылю барока. Некаторыя даследчыкі кажуць, што зараз можна прайсці па кроках з падзямелля Пінскага калегіума да падзямелля касцёла.

Вось што кажа пра езуіцке барока даследчыца гісторыі архітэктуры Тамара Габрусь:

“Калі на пачатку эпохі барока езуіты выступілі сцяганосцамі стылю, то на наступных этапах развіцця беларускага сакральнага дойлідства мясцовыя мастацкія плыні “сармацкага” і “віленскага” барока пачалі ўплываць на злёгку кансерватыўнае езуіцкае храмабудаўніцтва. Гэта выявілася, перш за ўсё, у паступовым фарміраванні 2-вежавага галоўнага фасада (у Іль Джэзу і Нартэкс, вежы на галоўным фасадзе ўвогуле адсутніцаюць); у эвалюцыі фармальных пластычных характарыстык (плоская трактоўка ордэра, дынаміка сілуэта, перавага вертыкальных прапорцый, тэлескапічная структура вежаў і інш.); у змяшэнні клерыкальна-семантычнай ролі трансепта і купала (у кампазіцыі яны часам цалкам адсутнічаюць), што мы лічым тэнденцыяй да кампрамісу ў поліканфесійным грамадстве ВКЛ. У выніку ўзоры езуіцкага храмабудаўніцтва сталі арганічнай часткай сакральнага беларускага дойлідства, а так званае “езуіцкае” барока стала для нашай зямлі, яе гісторыі і культуры сваім, нашым.”

Плынь беларускага архітэктуранага стылю – сармацкае барока, знакамітая асаблівасць архітэктуры ВКЛ, з’яўляецца плынню абарончага архітэктурнага стылю, таму што храмы будаваліся з вежамі, якія засталіся ад храмаў-кастэляў, але не прадугледжвалі хадоў. Такім чынам, візуальна храм быў падобны да замка з невялічкім барбаканам на ўваходзе.

Вобразам і ідэалам плыні сарматызму быў шляхціц-католік, які ў мірны час займаецца гаспадаркай, а ў час вайны выступае як ваяр. Назіралася ўхваленне патрыярхальных адносін на вёсцы паміж панамі, сялянамі і ў шляхецкай сям’і.

Адметныя рысы сарматызму, як культурнай плыні:

  • Традыцыяналізм;
  • Кансерватызм;
  • Ксенафобія (страх або нянавісць да каго-небудзь ці чаго-небудзь чужога, незнаёмага, нязвыклага);
  • Месіянства (рэакцыйнае вучэнне аб збавіцельнай ролі якога‑небудзь народа ў лёсе ўсяго чалавецтва)
  • Паказная набожнасць;
  • Атаясамленне сябе са станам, а не з народам.

Усе гэтыя рысы адлюстроўваліся ў дойлідстве стылю сармацкага барока. Фарны касцёл у Наваградку – адзін з першых прыкладаў гэтага стылю. Акрамя таго, у Наваградку захаваўся прыклад сармацкай культуры пахавання. Мемарыяльная пліта ў памяць аб загінулых у баі з туркамі пад Хацінам. У 1643 годзе па загадзе новагародскага кашталяна Яна Рудаміны-Дусяцкага ў паўночную сцяну капліцы Божага Цела ўмуравана мемарыяльная пліта ў памяць аб браце і паплечніках, якія загінулі ў баі.

Гісторыя архітэктуры Беларусі: ад барока да класіцызму

Храм у Вішнева, пабудаваны ў 1637–41 гг., таксама з’яўляецца выдатным прыкладам сармацкага барока. Двухвежавы будынак з паўкруглай апсідай і нізкімі бакавымі сакрысціямі, унутры храма маюцца прыгожыя каваныя краты з датай будаўніцтва. Адсутнасць барбакана з’яўляецца асаблівасцю гэтага архітэктурнага помніка.

Яшчэ аднім адметным помнікам барока лічыцца Бярозаўскі Кляштар Картэзіянцаў. Кляштар пабудаваны ў 2-й палове XVII стагоддзя італьянскім майстрам Джавані Батыста Джыслені пры фундатарстве Казіміра Льва Сапегі і з’яўляецца помнікам сталага барока. Сёння ад кляштара адноўлена толькі брама, але наведвальнікі могуць прагуляцца сярод маляўнічых руін, якія калісьці былі галерэямі, дворыкамі ці карпусамі з келлямі манахаў.

Віленскае барока – адметнасць архітэктуры на тэрыторыі ВКЛ. Помнікі архітэктуры віленскага барока вызначаюцца маляўнічасцю і легкасцю, вытанчанасцю і вертыкалізмам прапорцыяў, ажурнасцю і пластычнасцю фасадаў

Праца архітэктара Яна Глаўбіца перадае ўсю прыгажосць і глыбіню стылю. Ён будаваў і рэканструяваў шматлікія храмы розных канфэсіяў. Сярод іх – Сафійскі сабор у Полацку,  Касцёл Святога Яна ў Вільні, Касцёл Кармелітаў у Глыбокім, Спаскі Сабор у Магілёве, Фарны Касцёл у Лідзе і іншыя.

Пачатак менавіта віленскага барокка прыходзіцца на перабудову Янам Глаўбіцам Касцёла Кармелітаў Босых у Глыбокім. Зараз гэты храм існуе як праваслаўны. Увогуле драматычная рыса знікнення гэтага стылю супадае са знікненнем Рэчы Паспалітай, як самастойнай дзяржавы.

Якім змянілася архітэктурнае аблічча Беларусі ў XIX – сярэдзіне XX ст. 

Барока саступае месца класіцызму, гэта значыць, што замест хаатычнай забудовы, горад разглядаецца як цэласная спланаваная сістэма, заснаваная на прынцыпах рацыяналізму класічных ідэалаў. З гэтага часу прынцыпы прамавугольнай планіроўкі гарадоў можна пабачыць ў Клімавічах, Суражы, Мсціславе, Чавусах.

Прыклады класіцызму назіраюцца ў панскіх маёнтках таго часу – падоўжаны блок аднапавярховага будынка, шэраг вокнаў, порцік з трохкутным франтонам і сціплы дэкор. Да класіцызму адносяць сядзібу ў Сёмкаве, палац у Нароўлі, Бешанковічах, сядзібу Плятэраў.

Залессе Агінскага “Паўночныя Афіны” вартае асабнага ўзгадвання. Сядзіба зроблена без цокаля і падмурку, з’яўляецца прыкладам ампіра, і была пабудавана архітэктарам Міхаілам Шульцам. Гісторыя Міхаіла Шульца цікавейшая за гісторыю сядзібы, таму што архітэктару было забаронена будаваць. Некаторыя яго праекты абваліваліся ў хуткім часе пасля збудавання. Тым ня менш, сядзібу можна наведаць і сення, прагуляцца па выдатнаму парку і паназіраць за памятнымі камянямі.

Акрамя класіцызму, у гэты перыяд існуюць адметныя помнікі абарончага дойлідства. Косаўскі палац (таксама вядомы як палац Пуслоўскіх) – неагатычны палац у выглядзе абарончага замка. Ансамбль быў пабудаваны на штучна створаным пагорку, а палац разам з паркам займаў плошчу ў 40 га. 

Гісторыя архітэктуры Беларусі: ад барока да класіцызму

За час удзельнікі курса пазнаёміліся з гісторыяй архітэктуры Беларусі ад часоў сакральнага дойлідства полацкай і гарадзенскай школы, павандравалі па кастэлях і абарончых замках ВКЛ, назіралі за Адрадженнем ў беларускай архітэктуры, плынямі барока і класіцызму. 

Большасць з узгаданых архітэктурных помнікаў, пра якія распавядаў Анатоль Сцебурака на курсе, існуе сення, таму самы час звярнуцца да папярэдніх артыкулаў і скласці маршрут для вандровак па Беларусі.

Дзякуем за увагу!

Дата: 16 сакавіка 2023

Час: 18:30

Гісторыя архітэктуры Беларусі

Паглядзець анонс занятка
ГІСТОРЫЯ АРХІТЭКТУРЫ БЕЛАРУСІ

Выкладчык

Анатоль Сцебурака

Кандыдат гістарычных навук, дацэнт

Бліжэйшыя заняткі

Научимся общаться с собой на курсе “Нейрографика”

Научимся общаться с собой на курсе “Нейрографика”

Задолго до изобретения языка и письменности наши предки общались между собой посредством рисунков, передавая с их помощью важные сообщения, мысли, чувства и эмоции. С развитием общества изменилось и отношение к изобразительному искусству. Теперь это не только способ выразить себя, но и возможность заняться самоанализом для решения глубоких психологических проблем.  Целью курса, помимо развития интереса  к нейрографике, станет освоение инструментов самопомощи, раскрытие творческого потенциала, освоение инструментов самопознания, гармонизации себя и мира.

Нейраграфіка

Падарожжы па лабірынтах беларускай культуры

Падарожжы па лабірынтах беларускай культуры

Любіце ўнікальныя гісторыі пра сапраўдных беларускіх герояў (пісьменнікаў, актораў, рэжысёраў, кампазітараў), якія стваралі ўнікальныя праекты, яркія мастацкія творы, рабілі нашу дзяржаву моцнай, незалежнай, сваім прыкладам паказвалі, што беларусы моцныя, імпэтныя, не згінаюцца пад мацнейшага? Тады запрашаем на заняткі курса, які распрацаваў для вас вядомы беларускі навуковец і літаратар Васіль Дранько-Майсюк.

Падарожжа па лабірынтах беларускай культуры

Усё бачна, усё чуваць? Курс па асновах працы ў Zoom для адукатараў-пачаткоўцаў

Усё бачна, усё чуваць? Курс па асновах працы ў Zoom для адукатараў-пачаткоўцаў

Як зладзіць анлайн-занятак так, каб удзельнікі не разбегліся праз 5 хвілін пасля пачатку? Як зрабіць так, каб аўдыторыя была актыўнай, а не хавалася за чорнымі квадрацікамі? Разбярэмся падчас анлайн-курса «Усё бачна, усё чуваць?»

Курс па асновах працы ў Zoom